10.Sınıf Mitoz Bölünme Konu Anlatımı

Mitoz Bölünme Konu Anlatımı

Bölünmeden önce protein-DNA birbiriyle iç içe kompleks haldedir buna kromatin iplik deriz. Bölünme esnasında DNA lar kendini eşler ve kromatin iplikler yumak şeklinde proteinle birleşerekkoromozom şeklini alır.

• DNA nın eşlenmesiyle kardeş kromatitler oluşur
• Kardeş kromatitlerin birleşmesiyle kromozom meydana gelir
• Kromozom üzerinde kromatitlerin bağlandığı yere sentromer denir
• İğ ipliklerinin bağlandığı yere ise kinetokor adı verilir.

Mitoz Bölünmenin Özellikleri

• Mitoz çok hücreli canlıların vücut hücrelerinde görülür yani böbrek, kas, mide, kemik vb hücrelerde görülür ama üreme hücfrelerinde mitoz görülmemektedir arkadaşlar.
• Yenilenme , büyüme , doku tamiri , yaraların kapanması vb durumlarında mitoz bölünme görülür
• Mitoz bölünme sonucunda kromozom sayısı değişmez sabit kalır eğer canlı 2n=46 kromozomlu ise oluşan yavrular da 2n=46 kromozomlu olur
• Mitoz sonucunda 1 hücrenin bölünmesiyle 2 yeni hücre oluşur
• Oluşan hücreler genetik olarak birbirinin aynısıdır
• Organel sayısı , sitoplazma miktarı gibi faktörler bakımından ufak farklılıklar olabilir
• Mitoz bölünmede çeşitlilik yoktur ana hücredeki DNA şifresi ile yavru hücrelerdeki DNA şifresi tamamen aynıdır
• Tek hücreli canlılarda üremeyi çok hücreli canlılarda büyüme ve gelişmeyi sağlar.

Hücre Döngüsü

Birbirini izleyen hücre bölünmeleri arasında geçen süre hücre döngüsü olarak adlandırılır. Hücre döngüsü interfaz ile başlar ve mitotik evre ile sonlanır.

• Mitotik evre interfaz evresine göre oldukça kısadır
• İnterfaz evresi mitotik evre için hücrenin hazırlanma sürecini kapsar
• Bu evrede DNA eşlenir organellerin ve gerekli enzimlerin sayısı artırılır

A) interfaz (Hazırlık Evresi)

Hücrenin bölünmeye hazırlık evresidir hücre bu fazda tüm metabolik olaylarına aynen devam eder 3 aşamadan oluşur

G1 Evresi: En son gerçekleşen hücre bölünmesiden DNA nın eşlenmesine kadar geçen süredir. Bu evrede hücre metabolizması aktif , büyüme süreklidir. Organellerin sayısı artar DNA eşlenmesi için gerekli enzimler sentezlenir.

S Evresi: DNA eşlenmesi bu evrede gerçekleşir (replikasyon) . Toplam DNA miktarı 2 katına çıkar kromozom sayısı sabit kalır.

G2 Evresi: DNA’nın eşlenmesi bitmiştir fakat DNA iplikleri kromozom halini almamışlardır. G2 evresinde hücre büyümeye devam eder.

interfaz özet + biraz detay..

• Hücrenin bölünmesinden tekrar bölünmesine kadar olan süreci kapsar
• G1 evresi son bölünmeden DNA replikasyonuna kadar olan süreçtir organellerin sayısı artar büyüme devam eder
• S evresi replikasyonun gerçekleştiği evredir
• G2 evresi replikasyonun bitiminden bölünmenin başlamasına kadar olan süreci kapsar.
• Bazı hücrelerde interfaz evresi tamamlanır bölünme olmadan olgunlaşıp ölür akyuvarlar gibi..
• Embriyonik hücrelerde sadece S evresi görülür G1 ve G2 görülmez böylece hücre sadece mitoz geçirir büyümek için zaman harcamaz
• Olgunlaşan Kas ve Sinir hücreleri bölünme yeteneklerini kaybeder ve G1 evresinden G0 durgun evresine geçiş yapar

G2 Evresinde Bulunan Bir Hücrenin Görünümü

B) mitotik evre

Çekirdek bölünmesi (mitoz) + sitoplazma bölünmesi (sitokinez) bölümlerinen oluşan evredir. İnterfaza göre çok kısa olduğunu unutmayın.

1) Mitoz

4 aşamada gerçekleşmektedir, Profaz , Metafaz , Anafaz ve Telofaz.

I.Profaz

• Bu evrede kromatit iplikler kısalıp kalınlaşır ve kromozom halini alır.
• Kromozomların her biri iki kardeş (birbirinin aynı) kromatitten oluşmaktadır
• Eşleşmiş sentriyoller zıt kutuplara doğru hareket eder
• Çekirdekçik belirsizleşmeye başlar
• Bu sırada iğ iplikleri oluşmaya başlar
• Sentriyoller de aster iplikleriyle hücre zatına tutunur
• Profazın sonunda çekirdek zarı Tamamen erir çekirdekçik de kaybolur.

II.Metafaz

Kinetokorlarından iğ ipliklerine tutunan kromozomlar hücrenin ekvator düzlemine dizilirler bu diziliş kromozomların büyüklüğüne ve tipine göre olursa karyotip meydana gelmiş olur.

III.Anafaz

• Her bir kromozomdaki kardeş kromatitler hücrenin zıt kutuplarına doğru çekilir.
• Kromatitlerin ayrılmasıyla artık bunlar kardeş kromozom olarak adlandırılabilir.
• Kardeş kromozomlar üzerindeki kinotokorlara bağlı iğ iplikleri kısalarak zıt kutuplara doğru çekilmeyi sağlarlar.

IV.Telofaz

Telofaz mitozun sonlandığı evredir bu evrenin sonunda iki yeni çekirdek oluşur ve çekirdek bölünmesi tamamlanır. Telofaz profazın tam tersidir çekirdek zarları oluşur , çekirdekçik ortaya çıkar kromozomlar yeniden kromatin ipliğe dönüşür. Telofazda sitoplazma boğumlanmaya başlamıştır.. Ama tam bölünme bu evrede olmaz.

2) Sitokinez

• Sitoplazma bölünmesidir sito ön eki buradan gelmektedir.
• Genellikle mitoz ile aynı anda sonlanır çünkü sitokinez metafazda başlar.
• Çizgili kas hücrelerinin çok çekirdekli olmasının nedeni mitoz tamamlandıktan sonra sitokinez olmamasıdır.

Bitki Hücresinde Mitoz ve Sitokinez

• Bitki hücresinde mitoz hayvan hücresindekiyle aynıdır fark olarak sentriollerin bulunmaması vardır iğ iplikleri sitoplazmadaki proteinlerle yapılır
• Bitki hücresinde sitokinez de farklıdır boğumlanma yerine orta lamel oluşarak sitoplazma bölünür

Hücre Döngüsü Nasıl Kontrol Edilir?

• Hücre döngüsü G1, G2 ve M kontrol noktalarında dur veya devam et şeklinde denetlenir
• G1 kontrol noktasında ortamda yeterli besin varsa, hücre bölünmek için yeterli büyüklüğe ulaşmış ise , DNA diziliminde problem yoksa sinyal devam et şeklindedir.
• G2 kontrol noktasında tekrar DNA hasarı ve hücrenin büyüklüğü denetlenir. Replikasyon sırasında hata olmuşsa düzeltilene kadar döngü durdurulur.
• M kontrol noktasında kromozomların kinetokorlardan iğ ipliklerine bağlanıp bağlanmadığı denetlenir tüm kromozomlar bağlanıncaya kadar döngünün devamına izin verilmez.

Hücre Döngüsünün Kontrolden Çıkması ve Kanser Hücreleri

• Büyüme faktörü hücrelerin bölünmesini uyaran bir proteindir
• Büyüme faktörü çok az olduğu halde hızla bölünen ve çoğalmaya devam eden hücrelerde döngü kontrolden çıkmıştır
• Bu şekilde sürekli bölünen hücreler kanser oluşumuna neden olur
• Kanserli hücrelerin birleşmesiyle tümörler meydana gelebilir
• İyi huylu tümörler çok az zararlı olup sadece oluştuğu bölgede kalır
• Kötü huylu tümörler oluştuğu bölge dahil vücudun farklı doku ve organlarına yayılma gösterir
• Kanserin tek nedeni hücre döngüsünün kontrolden çıkması değildir DNA üzerinde meydana gelen gen mutasyonları da ciddi bir etkendir.

Kanser Dokusu ve Tümörler Nasıl Oluşur?

• Hücre döngüsünün kontrolden çıkmasıyla
• DNA da gen mutasyonları meydana gelmesiyle hücre sapıtır
• Eğer bağışıklık sistemi yakalayıp gebertemezse ..
• Sapıtan hücre manyak bir şekilde sürekli bölünme geçirir
• Sonuçta nur topu gibi bir tümör oluşur
• Eğer tümör kötü huylu ise yayılır buna kanser deriz
• İyi huylu tümör çok daha az zararlıdır ameliyet ile alınabilir